Cel zajęć:

zapoznanie uczniów z łódzkimi rzekami i ich wpływem na rozwój historii Łodzi

Cele operacyjne:

uczeń/uczennica:

• wyjaśnia wpływ rzek łódzkich na rozwój Łodzi
• potrafi scharakteryzować krótko rzekę Jasień
• wymienia obiekty, które powstały nad rzeką Jasień
• wyjaśnia funkcję młyna wodnego
• potrafi opisać, kim był Karol Scheibler
• wyjaśnia, czym jest Księży Młyn i z czego się składa
• wyjaśnia, czym są famuły
• wymienia przykładowe słowa z gwary łódzkiej

Środki:

• mapa Polski, ew. mapa województwa
• plan Łodzi
• duże arkusze papieru (A1 lub A2)
• kredki
• notatniki
• długopisy
• aparat fotograficzny (albo więcej – każdy uczeń może zauważyć inne, ciekawe szczegóły)

Czas trwania:

45 minut (zajęcia w sali lekcyjnej), 90–120 minut (wycieczka) i 45 minut (zajęcia w sali lekcyjnej)

Miejsce zajęć:

plener, sala lekcyjna

Grupa wiekowa:

IV–VI SP i gimnazjum, po przystosowaniu również klasy I–III SP

Przebieg zajęć:

Zajęcia składają się z trzech etapów: zajęć wprowadzających w sali (ewentualnie na łące), pieszej wycieczki oraz zajęć podsumowujących w sali. Trasa wycieczki wiedzie wzdłuż rzeki Jasień w Łodzi. Jeśli nie macie możliwości przyjechać do Łodzi, można zrealizować wyłącznie pierwszą i trzecią część zajęć lub po pierwszej części przygotować spacer nad rzekę w Waszej miejscowości.

Część I

Poproś, by uczniowie spojrzeli (lub przypomnieli sobie) mapę Polski i zastanowili się, dlaczego większość miast usytuowana jest nad rzeką. Porozmawiajcie o roli rzek dawniej i dziś. Podziel uczniów na dwie lub cztery grupy i poproś, by wypisali na dużych arkuszach papieru przyczyny sytuowania osad ludzkich w pobliżu rzek oraz roli rzek w życiu ludzi dawniej i dziś. Niech jedna bądź dwie grupy zajmą się rolą rzek przed wiekami, a druga część uczniów będzie zajmować się współczesną rolą rzek. Monitoruj pracę uczniów, tak by nie pominięta została żadna z ważnych ról rzeki. Następnie poproś, by grupy „historyczna” i „współczesna” porównały swoje przemyślenia i zaznaczyły na swoich arkuszach te funkcje rzeki, które się nie zmieniły na przestrzeni lat.

Poproś, by uczniowie przypomnieli sobie najważniejsze rzeki woj. łódzkiego, mogą korzystać przy tym z mapy województwa lub mapy Polski. Następnie poproś, by wymienili większe miasta położone nad tymi rzekami.

Ponownie podziel uczniów na 4–5-osobowe grupy, rozdaj arkusze papieru formatu A2 lub A1 i poproś, aby uczniowie wykonali plastyczną mapę mentalną najbliższej Wam rzeki. Na mapie powinny zaleźć się charakterystyczne krajobrazy, budynki, mosty, przystań, miejsca rekreacji (o ile takie występują), obrazki z historii – wydarzenia związane z rzeką, rola rzeki w powstawaniu miasta/wsi, obecne funkcje rzeki. Po wykonaniu prac poproś grupy o zaprezentowanie ich pozostałym uczniom.

Na zakończenie wyjaśnij uczniom, że Łódź, jedno największych miast w Polsce, powstała w miejscu, gdzie nie płynie żadna wielka rzeka, ale te, które tu przepływają, odegrały ogromną rolę w rozwoju przemysłu, a co za tym idzie całego miasta. Rzeką, która odegrała kluczową rolę w rozwoju Łodzi, jest Jasień.

Dla uczniów z Łodzi i okolic, którzy wezmą udział w pieszej wycieczce nad Jasień: Wyjaśnij uczniom, że w najbliższym czasie wybierzemy się na spacer nad Jasień. Poproś ich, aby dowiedzieli się jak najwięcej o tej rzece rozmawiając z dorosłymi, z literatury i internetu. Ustal reguły obowiązujące na wycieczce, o ile to możliwe poproś uczniów o przyniesienie własnych aparatów fotograficznych.

Dla uczniów, którzy nie wezmą udziału w pieszej wycieczce nad Jasień: Wyjaśnij, że porozmawiamy o rzece Jasień na kolejnej lekcji. Wykorzystując informacje zawarte w opisie wycieczki opowiedz uczniom o historii i znaczeniu rzeki, możesz wykorzystać archiwalne i współczesne zdjęcia dostępne w internecie. Następnie przejdź do realizacji trzeciej części zajęć.

Część II. Wycieczka śladami historii rzek Łodzi

Trasa: Park nad Jasieniem – Tymienieckiego – Przędzalniana – Księży Młyn.

Spacer rozpoczynamy w Parku nad Jasieniem (informacje o parki i mapka poglądowa: http://lodz.parki.org/parki.php?park=nadjasieniem), a kończymy w Parku Źródliska (http://lodz.parki.org/parki.php?park=zrodliska). Dla wytrwałych – trasę można wydłużyć do Parku im. Władysława Reymonta (http://lodz.parki.org/parki.php?park=Reymonta).

Przystanek 1: Wójtowski Młyn, Park nad Jasieniem

Na wstępie przypomnij zasady zachowania się na wycieczce. Wybierz fotografów, którzy będą dokumentować trasę wycieczki oraz pięciu dziennikarzy-reporterów opisujących kolejne przystanki i wydarzenia. Oprócz tego każdy uczeń ma za zadanie prowadzić notatnik z wycieczki.

Podaj uczniom plan Łodzi, poproś o zorientowanie go, następnie poproś o wskazanie miejsca, w którym się znajdujemy. Wyjaśnij, że znajdujemy się obok Młyna Wójtowskiego, w którym obecnie zlokalizowana jest szkutnia harcerska (Młyn można zwiedzać w soboty po wcześniejszym ustaleniu z ZHP, Szczep 58. Łódzkich Wodnych Drużyn Harcerskich).

Przeprowadź krótkie ćwiczenie pobudzające kreatywność. Usiądźcie lub stańcie w kole. Wyjaśnij uczniom, że za chwilę podasz im ciekawie brzmiące, może nieznane im słowa. Zadaniem uczniów jest wymyślenie ich definicji (jeśli znają znaczenie tych słów, powinni wymyślić ich nowe definicje). Obowiązuje zasada, że każda odpowiedź jest dobra, uczniowie nie krytykują swoich pomysłów, a ćwiczenie ma jak najbardziej pobudzić do myślenia. Im więcej pomysłów, tym lepiej. Słowa do zdefiniowania: szkutnia, folusz, bielnik, magiel, loft.

Następnie wyjaśnij prawdziwe znaczenie tych słów:

szkutnia – miejsce, gdzie buduje się lub naprawia łodzie, jachty lub kutry,

folusz – to nazwa zarówno maszyny, jak i budynku, w którym te maszyny stały. W foluszu wykonywana była wstępna obróbka tkanin i dzianin, która miała na celu zagęszczenie ich struktury. Wilgotna tkanina w formie pasma jest poddawana zgniataniu, a następnie jest suszona,

bielnik – dział fabryki włókienniczej, gdzie bieli się tkaniny,

magiel – pomieszczenie, gdzie odbywa się maglowanie, czyli wygładzanie-
-prasowanie,

loft – mieszkanie lub pracownia artystyczna w pomieszczeniu zaadaptowanym z dawnej hali fabrycznej.

Wyjaśnij, że słowa te dotyczą miejsc, które dziś będziemy mijać. Poproś, by uczniowie podczas całej wycieczki „wyłapywali” trudne, niezrozumiałe słowa i od razu wyjaśniali swoje wątpliwości, a także zapisywali te słowa w notatnikach.

Podaj informacje na temat rzeki i znajdującego się na nim młyna:

Jasień jest jedną z najważniejszych rzek łódzkich. Ma blisko 13 km długości i cała mieści się w obecnych granicach administracyjnych miasta. Jest dopływem Neru, a jej dopływami są Karolewka i Olechówka. Na rzece znajdują się stawy w: Parku Widzewskim, Parku nad Jasieniem, przy rezydencji Edwarda Herbsta, Parku im. Władysława Reymonta. Uwaga: nazwa rzeki jest rodzaju męskiego (ten Jasień).

Rzeka Jasień należy do najbardziej „pracowitych” rzek, różnica wysokości od źródeł położonych przy ul. Pomorskiej na wysokości 250 m n.p.m. a ujściem do Neru wynosi 68,72 m. Duże spadki wód i głębokość dochodząca w górnym biegu rzeki do 1 m pozwoliły na utworzenie na rzece młynów. Rzeka miała ogromne znaczenie w rozwoju gospodarczym Łodzi. Niegdyś (koniec XV w.) poruszała na niewielkim odcinku od ul. Niciarnianej aż po Piotrkowską aż cztery młyny: Księży Młyn, Lamus, Araszt oraz Wójtowski Młyn, zamienione później na magle, folusze i bielniki. Woda Jasienia cechowała się wyjątkową miękkością, co miało ogromne znaczenie w procesie technologicznym przy wyrabianiu płócien.

Ale wróćmy w czasie. Nad znacznie obfitszą w wody niż dziś rzeką już setki lat temu osiedlali się ludzie. Źródła historyczne wskazują, że już w 1387 roku stał tutaj młyn wodny, zwany Wójtowskim. Młyn należał do Biskupstwa Włocławskiego. W roku 1823 przeszedł na własność gminy miejskiej, a w miejscu go otaczającym miała powstać osada sukienniczą o nazwie Łódka. W następnym roku obszar ten wydzierżawiono Krystianowi Wendischowi, który obok młyna wybudował małą, napędzaną młyńskim kołem przędzalnię bawełny. Po śmierci Wendischa w roku 1830 budynki i teren przechodziły w ręce kolejnych fabrykantów, aż wreszcie w 1876 roku kupił je Ludwik Grohman i przekazał Karolowi Scheiblerowi, który teren przemysłowy przekształcił w folwark. Folwark wraz z willą przekazał w prezencie ślubnym swojej córce Matyldzie i jej mężowi Edwardowi Herbstowi. W latach osiemdziesiątych XIX w. w miejscu dawnego młyna stanął istniejący do dzisiaj budynek zarządcy folwarku.

Poproś uczniów o znalezienie na mapie całego przebiegu rzeki Jasień oraz miejsc, o których była mowa wcześniej (źródło, ujście do Neru, stawy w Parku Widzewskim, Parku im. Władysława Reymonta, Parku nad Jasieniem, przy rezydencji Edwarda Herbsta). Poproś również uczniów o zapoznanie się z niebieską tablicą informacyjną na budynku obecnie zajmowanym przez harcerzy.

Przejdźcie od Wójtowskiego Młyna ulicą Tymienieckiego w kierunku zachodnim, przejdźcie przez al. Śmigłego-Rydza i kierujcie się chodnikiem na południe wzdłuż alei aż do stawu. Zakręćcie w prawo i idźcie wzdłuż północnego brzegu stawu do ul. Przędzalnianej. Tędy dojdziecie do Pałacu Herbsta.

Przystanek 2: Pałac Herbsta i Powozownia

Pałac Herbsta (ul. Przędzalniana 72) został zbudowany według projektu Hilarego Majewskiego w latach 1875–1877 jako prezent Karola Scheiblera, największego z łódzkich fabrykantów, dla jego 19-letniej córki Zofii Matyldy, która wychodziła za mąż za Edwarda Herbsta, najpierw pracownika Scheiblera, a następnie dyrektora naczelnego i współwłaściciela jego fabryki. Rodzina Herbstów opuściła pałac w 1941 roku, po II wojnie światowej mieściło się tu m.in. przedszkole, szkoła oraz zakład produkcji ozdób choinkowych. W 1976 roku pałac przejęło Muzeum Sztuki w Łodzi i do dziś funkcjonuje tu jego oddział. Możemy oglądać tu kolekcję mebli i przedmiotów codziennego użytku oraz sztuki dziewiętnastego stulecia. Wokół pałacu rozciąga się niewielki ogród, na jego terenie znajduje się również piękna wozownia. W pałacu odbywają się lekcje muzealne dla dzieci i młodzieży.

Poproś uczniów o naszkicowanie ołówkiem pałacu.

Przejdźcie na drugą stronę ulicy Przędzalnianej.

Przystanek 3: Przędzalnia

Kolejny przystanek znajduje się przy bramie do dawnej przędzalni. Przedstaw uczniom historię „królestwa” Scheiblera.

W 1870 roku teren Księżego Młyna zakupił Karol Scheibler, prowadzący dotychczas fabrykę zwaną Centralą przy Wodnym Rynku (dzisiejszy Plac Zwycięstwa). Jeszcze w tym samym roku rozpoczęła się realizacja założenia urbanistycznego przy rzece Jasień zwanego „królestwem” Scheiblera.

Jako pierwszą wybudowano monumentalną przędzalnię bawełny o długości 207 metrów i szerokości 35,5 metra, która przez wiele lat była największym obiektem fabrycznym nie tylko w Łodzi, ale i w całym Królestwie Polskim. Masywna, czterokondygnacyjna budowla z czerwonej, nieotynkowanej cegły, przypomina swoim wyglądem średniowieczny zamek. W środkowej części fabrycznej twierdzy ulokowano klatki schodowe i maszynę parową, wprawiającą w ruch 88 tysięcy wrzecion. Elewację frontową zdobi, zachowany do dziś, zegar, wyznaczający niegdyś rytm pracy robotników fabryki. W czterech narożnikach przędzalni wybudowano wieże, w których znajdowały się klatki schodowe, windy towarowe i toalety. Do budynku prowadziło ozdobne, żeliwne wejście, nawiązujące wyglądem do architektury mauretańskiej. Gmach przędzalni połączony był z kotłownią, nad którą wznosił się wysoki komin, obecnie nieistniejący. Przy ul. Tymienieckiego (dawnej ul. Św. Emilii) znajduje się brama wejściowa oraz parterowe budynki, pełniące dawniej funkcję portierni i szatni pracowniczej. Na tyłach fabryki wybudowano również drugą, mniejszą przędzalnię bawełny, można ją zobaczyć od ul. Przędzalnianej.

[http://www.miejscownik.org/mapa/poi-przedzalnia.html]

Obecnie budynki przędzalni są zaadaptowane na lofty. Poproś uczniów, by w 3–4 osobowych grupach zastanowili się, czym różni się życie obecnych mieszkańców loftów z życiem pracowników fabryki sprzed ponad 100 laty.

Skierujcie się dalej na zachód. Po drugiej stronie ulicy, niecałe 100 metrów od bramy przędzalni, znajduje się dawna remiza strażacka.

Przystanek 4: Straż pożarna

Zapytaj uczniów, czy wiedzą, co to za budynek i do czego służył. Za podpowiedź może służyć stojąca przed budynkiem dawna pompa. Opowiedz o budynkach użyteczności publicznej w „królestwie” Scheiblera.

Jako pierwsza w nowym „imperium” Scheiblera, usytuowanego w pobliżu istniejącej Fabryki Centralnej, powstała przędzalnia, ale zaraz po niej wybudowano pozostałe elementy swoistego miasta w mieście. Na niewielkim obszarze obok przędzalni, farbiarni, wykończalni i magazynów powstało osiedle domów robotniczych, rezydencja właściciela z ogrodem, publiczny park, budynek straży pożarnej, szpital, sklep, szkoła, działały również ochronka, klub robotniczy i biblioteka. „Królestwo” Scheiblera w kolejnych latach rozrastało się w kierunku zachodnim, aż do ulicy Piotrowskiej. Cały obszar połączony był prywatną siecią kolejową.

Remiza strażacka (ul. Tymienieckiego 24) wybudowana została w 1891 roku z inicjatywy syna Karola Scheiblera – Karola Wilhelma Scheiblera. Budynek składa się z wieży i dwóch wozowni. Jeśli zajrzymy za budynek, zobaczymy tam domy mieszkalne, w których kiedyś mieszkali strażacy. Kiedyś był tam również plac do ćwiczeń pożarniczych i gimnastycznych oraz stajnie dla koni. Ówczesna straż ogniowa była doskonale wyposażona i zorganizowana. Budynek użytkowany był do 1980 roku, a obecnie, po remoncie, mieszczą się tu biura.

Budynek szkoły fabrycznej (ul. Księży Młyn 13/15) powstał w latach 1876–1884, szkoła zaczęła działać już w 1877 roku w gmachu stojącym na wylocie alei Księżego Młyna, w kolejnych latach dobudowano bliźniaczy gmach i trzykondygnacyjnym łącznik. Szkoła była bezpłatna, na początku przyjmowano tylko chłopców, z czasem również dziewczynki. Nauka trwała trzy lata, później czas edukacji wydłużono do pięciu lat. Obecnie znajduje się w nim Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 11.

Delikatesy przyfabryczne – Konsumy (ul. Księży Młyn 14). Budynek sklepu został wybudowany w 1883 roku. W sklepie zakupy mogli robić pracownicy zakładów Scheiblera, posiadający książeczki sklepowe. Pieniądze ze sprzedaży artykułów w sklepie zasilały kasę zapomogową pracowników fabryki.

Szpital fabryczny (ul. Milionowa 14) powstał w 1884 roku z inicjatywy Anny Scheibler, wdowy po Karolu Scheiblerze, był to pierwszy szpital fabryczny w Łodzi. Szpital był dobrze wyposażony, przy szpitalu funkcjonowało także ambulatorium, apteka oraz przytułek dla zasłużonych pracowników przedsiębiorstwa. W budynku wciąż funkcjonuje szpital, obecnie nosi imię prywatnego lekarza rodziny Scheiblerów, a jednocześnie społecznika Karola Jonschera.

Poproś uczniów, by zastanowili się, dlaczego na przedsiębiorstwo Schei-
blera określa się mianem „królestwa”. Czy faktyczne Księży Młyn można nazwać miastem w mieście? Po krótkiej dyskusji skierujcie się z powrotem na wschód i wejdźcie na teren osiedla robotniczego.

Przystanek 5. Księży Młyn – osiedle robotnicze

Wytłumacz uczniom, że znajdują się na terenie osiedla robotniczego Karola Scheiblera. Osiedle położone kilka kroków od fabryki składa się z 18 budynków mieszkalnych.

Dwa rzędy „familiaków”, bo tak nazywano domy zamieszkałe przez familie, czyli rodziny, postawiono wzdłuż ulicy Karola Scheiblera (obecnie ulica Księży Młyn), którą od południa zamykał monumentalny budynek przędzalni bawełny, a od północy gmach szkoły. Trzeci rząd domów wybudowano przy ul. Przędzalnianej. Osiedle ogrodzono żeliwnym parkanem z bramami, które zamykano na noc. Porządku pilnowali dyżurujący portierzy. Lokale mieszkalne przydzielano robotnikom o wysokich kwalifikacjach zawodowych.

W każdym z budynków znajdowały się cztery mieszkania dwuizbowe i tyle samo jednoizbowych. Z części mieszkalnej wydzielano przeważnie pomieszczenie na kuchnię. Na środku izby stał stół z krzesłami, przy którym rodziny wspólnie spędzały czas czytając książki, słuchając opowieści, czy muzykując. Przy ścianach znajdowały się łóżka, a nad nimi zawieszone obrazki świętych czy też rodzinne fotografie. Łazienki, pomieszczenia gospodarcze, studnie i pralnie znajdowały się w parterowych budynkach na zapleczu domów mieszkalnych. Przy domach znajdowały się również ogródki kwiatowe i warzywne, które wypełniały wolną przestrzeń pomiędzy kolejnymi budynkami. Dopiero po II wojnie światowej osiedle skanalizowano i doprowadzono do niego wodę i ogrzewanie. W 1885 roku wybudowano również rząd kilkunastu domów robotniczych przy ul. Przędzalnianej oraz cztery budynki przy ul. Fabrycznej.

[http://www.miejscownik.org/mapa/poi-ksiezy_mlyn__domy_robotnicze.html]

Zapytaj uczniów, czy podoba im się klimat tego miejsca, cisza i wrażenie, że czas się zatrzymał. Poproś, by zatrzymali się w miejscu, zamknęli oczy i wyobrazili sobie dźwięki tego miejsca sprzed stu laty. Poproś o to, by wymienili, co można było wtedy usłyszeć (stukot maszyn, stukot końskich kopyt, dźwięk toczonej fajerki, krzyki dzieci, śpiew ludzi i ptaków, sygnał z remizy).

Przejdźcie do południowo-zachodniego narożnika szkoły i wejdźcie na tzw. Kocią Uliczkę. Idąc na północ dojdziecie do Parku Źródliska. Tu można zakończyć spacer lub kontynuować go korzystając z opisu przyrodniczo–historycznej ścieżki dydaktycznej, dostępnego na stronie http://lodz.parki.org/parki.php?park=zrodliska.

Pod koniec wycieczki podziel uczniów na 3 grupy, każda grupa otrzymuje opis scenki rodzajowej oraz słowniczek gwary łódzkiej. Zadaniem uczniów jest przygotować się do odegrania tej scenki na lekcji podsumowującej wycieczkę. Można stosować różne atrybuty, zdjęcia zrobione podczas wycieczki, pocztówki, przebrania. Wyjaśnij, że sceny będą oceniane, a przy ocenie brane będą pod uwagę: ogólne wrażenie, płynność wypowiedzi, pomysłowość, a także wiedza zdobyta przez uczniów, wykorzystanie gwary łódzkiej, wykorzystanie dodatkowych elementów: przebrań, atrybutów, zdjęć, pocztówek i innych.

Część III.

Lekcję rozpocznij przypomnieniem wycieczki, zapytaj o wrażenia uczniów, co ich najbardziej zaciekawiło, zaskoczyło. Następnie poproś o prezentację kolejne grupy. Omówcie poszczególne wystąpienia. Na zakończenie poproś uczniów, by w grupach napisali krótki felieton, którego narratorem byłaby rzeka Jasień. Tekst ma dotyczyć współczesności, tego, co można zaobserwować z koryta rzeki. Poproś przedstawicieli grup o odczytanie prac. Zamiast pisania, uczniowie mogą odegrać scenę ze studia telewizyjnego bądź radiowego, gdzie odbywa się wywiad z rzeką. Wywiad lub felieton powinien wykorzystywać elementy współczesnego języka łodzian.

Propozycja:

Jeśli znajdzie się czas, można zorganizować również wycieczkę śladem rzeki Łódki w Parku Ocalałych. Po zakończeniu cyklu lekcji można też zorganizować wystawę „Śladami historii rzek Łodzi”, wykorzystując materiały z wycieczki oraz ze scenek rodzajowych.

Materiały dodatkowe:

• Halina Mortimer-Szymczak (red.), „Łódź. Rozwój miasta w Polsce ludowej”, Warszawa 1970
• Ryszard Bonisławski, „Z biegiem łódzkich rzek”, Łódź 2008
• Waldemar Bieżanowski, „Łódka i inne rzeki łódzkie”, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Łodzi, Zora, Łódź 2003
• „Łódzkie. Polska niezwykła. Przewodnik”, Warszawa 2010
• http://www.historialodzi.obraz.com.pl
• http://www.miejscownik.org
• http://lodz.parki.org

Załącznik nr 1

Wyobraźcie sobie, że jesteście młynarzami pod koniec XV w.

Miasta Łodzi jeszcze nie było. W tym miejscu znajdowała się osada. Mieszkańcami osady byli głównie młynarze. Na rzece Jasień były 4 młyny, które mieliły ziarno: Księży Młyn, Lamus, Araszt oraz Wójtowski Młyn, należące do sołtysa i plebana Łodzi oraz biskupa włocławskiego.

Czym zajmowali się ludzie, jak żyli?

Jakie rozmowy mogła słyszeć rzeka Jasień w danym okresie historycznym? Wymyślcie rozmowę między grupą osób, używając gwary łódzkiej.

Wyobraźcie sobie, że jesteście włókiennikami, rzemieślnikami
na początku XIX w.

Jesteście drobnymi rzemieślnikami, którzy na istniejących młynach wodnych założyli przędzalnie. Powstają niewielkie fabryki, ale nie ma jeszcze dużych inwestorów.

Jak zachowywali się ludzie?

Jakie rozmowy mogła słyszeć rzeka Jasień w danym okresie historycznym? Wymyślcie rozmowę między grupą osób, używając gwary łódzkiej.

Wyobraźcie sobie, że jesteście fabrykantami pod koniec XIX w.

Wybierzcie z grupy Karola Scheiblera oraz paru robotników. Karol Scheibler posiadał wielkie fabryki, rozległy teren parkowy, młyny i mnóstwo robotników pod sobą. Jakich słów używał fabrykant, jak odnosił się do robotników?

Robotnicy mieszkali w famułach, dużo pracowali, ale zarabiali niewiele. Jakiego języka używali?

Jakie rozmowy mogła słyszeć rzeka Jasień w danym okresie historycznym? Wymyślcie rozmowę między grupą osób, używając gwary łódzkiej.

Załącznik nr 2. Słowniczek gwary łódzkiej

angielka – bułka paryska
badylarz – zawodowy hodowca kwiatów lub bogaty, prywatny przedsiębiorca
badziewie – słabej jakości
bajzel – bałagan
bałuciarz – mieszkaniec Bałut, ale też chuligan
betka – drobna sprawa
bigiel – tłum, zgiełk, miejsce spotkań
bystro – prędko
chałka – bułka słodka pleciona
chechłać – kroić, ciąć tępym narzędziem
chęchy – krzaki
cieć – dozorca, gospodarz domu
cieć – kontroler biletów w środkach komunikacji miejskiej
ciekać – biegać
drapoki – drewniane trepy wzmocnione drutem przymocowanym do podeszwy
dziad – kapuśniak z ziemniakami
ekspres – zamek błyskawiczny
famuła, famułka – dom familijny
foliówka – torebka, torba foliowa, reklamówka
galancie – dużo, ładnie, dobrze
galanty – duży, ładny, dobry
kanar – kontroler biletów MPK
kijowo – fatalnie; od kija, którym dostawało się lanie
kontrol – kontrola biletów w środkach komunikacji miejskiej
krańcówka – pętla linii tramwajowej lub autobusowej
kulosy – nogi
migawka – bilet okresowy komunikacji miejskiej
naród – zmiana znaczeniowa słowa, ograniczająca się do grupy np. z danej dzielnicy
przylepka – piętka chleba (krańcowa)
robociarz – robotnik
rolwaga – wóz konny służący do przewożenia złomu
siajowe – podłej jakości, niewiele warte
sładnie – łatwo, ładnie, dobrze
smętarz – cmentarz
szlajać się – włóczyć się
szmelc – coś nieużytecznego
sznytka – kromka chleba
sztyca – drąg, podpora
szuwaks – czarna pasta do butów
śnupa – pysk
taryfa – taksówka
towar – określenie tkaniny, popularne wśród branży włókniarskiej
tytka – papierowa torebka, kawałek papieru spiralnie zwinięty
tytla – papierowa szpula
urobić – przeciągnąć kogoś na swoją stronę
wajcha – dźwignia mechanizmu
winkiel – błąd w tkaninie
wtrajlać – jeść łapczywie
wychatrać – wyrwać
wygódka – ubikacja
zachachmęcić – oszukać
zaprowadzić gatkę – zacząć rozmowę
zarajgować – założyć nitki na maszynę
zmechacić – stać się mechatym
zwyczajny – przyzwyczajony; „jesteśmy zwyczajni rano wstać”
żulik – chleb turecki z rodzynkami
żyr – jedzenie, żywność

[http://www.historialodzi.obraz.com.pl/?p=136]